Close
thumb TMOA 320x180
Te Marautanga o Aotearoa Web

Te Reo Māori

Tiro Whānui

"Ko te reo Māori te kākahu o te whakaaro, te huarahi i te ao tūroa"
Tā Hemi Hēnare, 1984

Ko te tūāpapa o tēnei wāhanga ako, ko te tūhononga o ngā tini āhuatanga reo ā-waha, ā-tinana, ā-tā hei whakakākahu i te whakaaro, i te wairua, i te kare ā-roto hoki kia hāngai ki ngā tikanga me ngā ture o te reo Māori.

Te Whaitake o te Reo Māori

Ko tā te reo Māori he aro ki te mana motuhake o te tamaiti me ōna takenga katoa – takenga reo, takenga tangata, takenga tikanga, takenga wairua. Ko te reo te whakapuakitanga o te whakaaro. Ka noho tahi te whakaaro me te reo.

E eke ai te ākonga ki ngā taumata o te mātauranga i ērā atu wāhanga ako, me eke ki te ikeiketanga o te reo. Mā reira e ū ai tērā whakatauākī a Tā Hēmi Henare. Nō reira, me tino matatau te ākonga ki te whakarongo, ki te kōrero, ki te pānui, ki te tuhituhi i te reo Māori kia tū pakari ai ia i roto i ōna ao katoa.

He mea nui te whakapakari i ngā pūkenga reo katoa o te ākonga, arā, ko ngā āheinga reo, ko te puna reo, ko ngā rautaki reo, ā, e tika ana kia mātau te ākonga ki ēnei wāhanga katoa. Ahakoa kei tēhea taumata o te marautanga te tamaiti, ki te puta te hiahia me te māramatanga ki te ako, koirā te wā tika ki te whāngai i taua pūkenga, i taua momo reo rānei.

Nō reira, ko te āhua o te ako reo, he mea haere whakamua, hoki whakamuri, kātahi ka haere whakamua anō. Ehara i te mea ka ākona tētahi pūkenga o te reo, ā, ka mau i te ākonga mō ake tonu atu.

- Te Hanga o tēnei Wāhanga Ako

He whenu

E toru anake ngā whenu e kōkiri nei i ngā mahi o tēnei wāhanga ako – ko te taha Waha, ko te taha Tā, ko te taha Tinana. I pēnei ai kia kitea te whānuitanga o te reo tae atu ki te reo ā-tinana. Ko ngā āhuatanga o te whakarongo, o te kōrero, o te tuhituhi, o te pānui, o te mātakitaki me te whakaatu, ka kitea mai i roto i ēnei whenu e toru.

He whāinga paetae matua

Hei raranga i ngā whenu e toru, arā ētahi whāinga paetae matua e toru hei whakawhānui, hei kōtuitui i te ako o te reo. Ahakoa te taumata, ahakoa te whenu, e hāngai tonu ana ēnei whāinga paetae e toru.

Ko te whāinga paetae matua tuatahi e pā ana ki ngā āheinga reo, arā, ki te pūtake o te whakawhitinga kōrero me te whakaaro e kawea ana i roto i te whakawhitinga. Me kī, ko te tuatahi o ēnei whāinga paetae matua e pā ana ki te pūtake me te whai māramatanga o te whakawhitinga whakaaro.

Ko te whāinga paetae matua tuarua e pā ana ki te tipu o te puna kupu me ōna āhuatanga katoa, arā, te whakahua, te tikanga, me te whakatakoto o te kupu, o te reo tonu.

Ko te tuatoru o ngā whāinga paetae matua e pā ana ki ngā rautaki ako reo me ngā rautaki ako reo.

 

A table with three grey columns, showing the icons for different modes of learning.

He whāinga paetae

I roto i ēnei whāinga paetae matua, arā anō ētahi atu whāinga paetae e hāngai ana ki ngā whenu. Mā reira e kitea ai e te kaiako ka pēhea te āhua o te whāinga paetae matua i te wā e whakaako ana ia i te tuhituhi, i te kōrero, i te pānui, i te whakarongo, i ngā āhuatanga katoa o te reo.

He taumata

E waru katoa ngā taumata hei tohu i te whanake haere o te ako i te reo. Kua whiriwhirihia ngā taumata i runga i te āhua o ngā ākonga i roto i ngā akomanga rumaki. Nā te whānui o te reo o ngā tamariki i te taenga atu ki te kura, kua āta whakatakotohia ētahi hīkoitanga e whā i roto i te taumata tuatahi e mārama ake ai te kite atu i te huarahi hei whaitanga mā tēnā tamaiti, mā tēnā tamaiti. Ko ngā ingoa o ērā hīkoitanga e whā, ko: He Pīpī, He Kaha, He Kaha Ake, He Pakari.

Ngā āhuatanga o te ākonga

I tēnā, i tēnā taumata, kua whakaatuhia ngā āhuatanga o te ākonga i tōna tīmatanga i taua taumata, kia mōhio ai te kaiako ko tēhea te taumata tika mō tēnā ākonga, mō tēnā ākonga. Ko ngā whāinga paetae e tohu ana i te āhua o te tamaiti ina puta ia i taua taumata. Nō reira, ko ngā kōrero i Ngā Āhuatanga o te Ākonga, e whakaatu ana i te āhua o te tamaiti i te tīmatanga o te taumata, ā, ko ngā whāinga paetae e tohu ana i tōna āhua i te mutunga.

A graphic in the form of woven blue strips, with learning mode icons at the top and yellow, blue and white text.

Te Reo Māori PDF

Te Marautanga o Aotearoa

  • Te-Reo-Maori_TMOA_V11.pdf
  • 1.2 MB

Ngā Taumata

- Taumata 1

He Pīpī

Ngā Āhuatanga o te Ākonga

E kōrerorero ana i tōna anō mōhiotanga. He kore, he iti, he motumotu pea āna kōrero i te reo. He rapirapi, he moko noa iho pea te āhua o āna tuhituhi. He tauhou ki te pukapuka me te tuhituhi.

 

A blue-grey table with lighter rectangles, and black text and icons explaining different learning modes and skills.

He Kaha

Ngā Āhuatanga o te Ākonga

Kua mōhio ki te whakaputa kupu, rerenga poto rānei e rite ai ōna hiahia. Ka tapepe tonu te rere o te kupu. Ka mārama ia ki ngā kōrero māmā. He mōhio pea ki te tuhi i ētahi pū me ētahi tohu tuhituhi. Kua waia haere ki ngā tuhinga, engari ka mahue ngā kupu, ka aro kē ki te ia o te tuhinga.

A blue-grey table with lighter rectangles, and black text and icons explaining different learning modes and skills.

He Kaha Ake

Ngā Āhuatanga o te Ākonga

Kua whakapuaki rerenga kōrero māmā, pātai rānei ahakoa tika, ahakoa hē. Ka mārama ia ki ngā kōrerorero. Kua mōhio kē ki te hanga kupu. Ka kitea te tūhononga o te oro ki te pū, ā, ka taea te whai i ngā tauira reo a te kaiako. Kua mōhio he take anō tō te tuhituhi, te pū, te kupu, te kīanga, te rerenga. Ka pānui kia mārama ai ki te tikanga matua o te pānui.

 

A blue-grey table with lighter rectangles, and black text and icons explaining different learning modes and skills.

He Pakari

Ngā Āhuatanga o te Ākonga

Maringi ana te kupu, ngāwari ana te kōrero i te reo. Kua mārama ia ki ngā kōrero e rangona ana. Kua mōhio ki te kōtui i te tangi ki te pū, ki te kupu, ā, ka mārama hoki tāna i pānui ai. Kua mōhio kē ki te tuhi i ētahi rerenga māmā ahakoa tika, ahakoa hē. He māia te whakawhitiwhiti kōrero ki ētahi atu, he pakari nō tōna reo.

A blue-grey table with lighter rectangles, and black text and icons explaining different learning modes and skills.

 

- Taumata 2

Ngā Āhuatanga o te Ākonga

Maringi noa mai ana ngā kupu. Ka whakaputa pātai noa, pātai hāngai tonu. Ka whakaputa kōrero noa ki ōna hoa. Ka mōhio he wā anō ki te kōrero ki tētahi, he wā anō ki te whakarongo. He mōhio ki te tuhi (me te tika o te tuhi) i ētahi whakaaro e rua, neke atu i roto i te rerenga kotahi. He mārama āna tuhinga.

A blue-grey table with lighter rectangles, and black text and icons explaining different learning modes and skills.

 

- Taumata 3

Ngā Āhuatanga o te Ākonga

Kua māia ki te kōrero ki ngā tāngata katoa, ki ngā kaiako, ngā hoa, ngā mātua. Ka whakamahi i te reo kia hāngai ki te hunga whakarongo me te kaupapa. Ka whakamahi i te reo hei whakahoki whakaaro. Kua waia haere ki ngā momo tuhinga. Kua mōhio hoki he hua ka puta ki a ia i te tuhituhi.

 

A blue-grey table with lighter rectangles, and black text and icons explaining different learning modes and skills.

 

- Taumata 4

Ngā Āhuatanga o te Ākonga

He whānui tōna reo kōrero – ka taea te tautohetohe, te tuku pātai, te whakaputa i ngā kare ā-roto, te kōrero whakanene. He hāngai tana kōrero ki te kaupapa, ki te wheako rānei o te wā. He rawe āna tuhinga, ā, kua mōhio haere ki ētahi momo tuhinga pērā i te pūrongo, te paki, te whakamārama, te whakaputa whakaaro. Kua whakamātau puna pūkenga pānui.

A blue-grey table with lighter rectangles, and black text and icons explaining different learning modes and skills.

 

- Taumata 5

Ngā Āhuatanga o te Ākonga

Ka whakapuaki i ngā momo reo mō ngā horopaki ōkawa, ōpaki hoki. Ka haere tonu te whakapārekareka i te rere o te reo ki ngā āhuatanga Māori ake nei. He whaihua, he mārama āna tuhinga i ngā momo tuhinga huhua noa.

A blue-grey table with lighter rectangles, and black text and icons explaining different learning modes and skills.

 

- Taumata 6

Ngā Āhuatanga o te Ākonga

Kei te hurihuri, kei te whakapārekareka i te reo, ahakoa te kaupapa, kia hāngai ki ngā rōpū whānui tonu me te mau tonu ki te tikanga, ahakoa Māori ake nei, ahakoa reo kē atu. He whakarongo, he arohaehae, he tautohetohe, he whakahoki kōrero ki ētahi whakaaro kē atu. E whakamahia ana ngā wāhanga o te tinana hei whakawhitiwhiti whakaaro, kare ā-roto, me te mōhiohio.

A blue-grey table with lighter rectangles, and black text and icons explaining different learning modes and skills.

 

- Taumata 7

Ngā Āhuatanga o te Ākonga

Nā te whānui ake o te puna kupu ka kaha ake te tautoko, te whakawhitiwhiti māramatanga, te whakakotahi hei whakatau, hei whakaiti rānei. E whakamahi ana i ngā āhuatanga katoa o te reo me te tinana hei whakatau tika i ngā take, hei whakawhitiwhiti whakaaro, kare ā-roto me te mōhiohio. E takahuri ana i te reo mā te whakapārekareka, mā te kupu peha, mā te kupu huna.

A blue-grey table with lighter rectangles, and black text and icons explaining different learning modes and skills.

 

- Taumata 8

Ngā Āhuatanga o te Ākonga

Kua mārama ake, kua mātanga ake ki te mana o te reo kōrero me ōna āhuatanga katoa. E torotoro ana kia mārama ake ai ki a ia, ki ētahi atu rānei ngā whakaaro me ngā ariā hōhonu. Kua mōhio he mana tō te reo kōrero me te reo ā-tinana i roto i te kōrero. Ka māia tonu ki te pare i ngā whakararu me ngā pātai matawhawhati.

A blue-grey table with lighter rectangles, and black text and icons explaining different learning modes and skills.

 

Kupu Taka

āheinga reo language function
ahurea culture
āputa gap; space between
arohaehae critique
ā-tā (reo tā) language in a visual form
ā-tinana (reo o te tinana) paralinguistics; body language
auaha creative
auau te puta high frequency
ā-waha (reo ā-waha) oral language
hapa mistake; a slip
hīkaro infer
horopaki context
kare ā-roto

feeling; emotion

kīanga phrase
kōrero whakanene joke
kōtui combine
kounga quality
kōwae paragraph
kupu āhua adjective
kupu honohono conjunction
kupu taurite synonym
mātanga clear
matapaki discuss
matawhawhati unexpected
motumotu disjointed
ōkawa formal
ōpaki informal
paparua repeat
peha narrative
puna reo  language knowledge
pūrongo report
rapirapi scribble; scratch
rautaki strategy
rāwekeweke manipulate
reo ā-puta

productive language

reo ā-tinana body language
takahuri amend, alter, change
takenga origin
tapepe falter
tātaki spell
taunaki (-tanga) evidence
taupatupatu debate
tautohetohe argue a point
tautohu identify
tikanga peha narrative conventions
tinihanga joking around; teasing
tiri share
tohu tuhituhi punctuation
torotoro explore
tūāpapa foundation; basis
tuhinga ataata visual language
 wahangū  silent
waia haere become more familiar with
wetewete analyse
whaiaro personal
whakahiato collate; synthesize
whakaihi excite
whakaniko embellish; enhance
whakarāpopoto summarise
whakawā make a judgement or decision
wheako experience (noun)
wheako reo language experience
Related Resources