Close
2

Taumata 2 - 3

Te Marae me Tōna Reo

Ko te waiata tangi nei a Kararaina Anaru te pūtake o ngā mahi kei tēnei kōwae ako. He hononga anō kei Te Reo Māori, ngā Tikanga ā-Iwi me Ngā Toi. Kua āta tuhia hei tautoko i ngā mahi whakaako, ako i te Taumata 2–3 o Te Marautanga o Aotearoa.

 

E aro nui ana te kōwae ako nei ki ētahi kaupapa nui, engari me te āta whakatakoto anō i ētahi ara whakapakari i te reo ā-waha – ōkawa mai, ōpaki mai.

Song lyrics on a green background.

Akoranga 1

Te Whakarongo
A man in an ornate cloak with a whare to the left and a stormy looking sky.
Te Whāinga Matua

He whakataki, he whakarongo, he matapaki tahi anō i te waiata tangi nei, i a Tirotiro Kau Au, me ngā ākonga.

Ngā Koronga Ako

E ako ana ngā ākonga:

  • Ki te whakarongo ki te waiata Tirotiro Kau Au.
  • Ki te tautohu i ētahi o ngā kupu matua o Tirotiro Kau Au.
  • Ki te whakapuaki i ōna whakaaro, i ōna kare ā-roto ki Tirotiro Kau Au.
  • Ki te hiki i te waiata tanginei.
    • Tirotiro Kau Au – te mōteatea tāoreore me te kōnae oro
    • He pūrere tuku raraunga, he papamā pāhekoheko rānei
    • He paretua, he urunga rānei (ina pīrangitia)
    • He pepa toi A3
    • He peita, te waitae, he pene
    • He poro waihanga, he poro lego rānei, tētahi atu momo rauemi pai rānei mō te waihanga whare, aha atu
    • He whakaahua – TANGI-A1.PDF, KĀKAHU-A1.PDF, KARAINA-A1.PDF, KŌTIRO-A1.PDF, MANUHIRI-A1.PDF, MARAE-TAI.PDF, TĀNE-TAI.PDF, TĀNGATA WHENUA-A1.PDF, TANGI-A1.PDF, WĀHINE-A1.PDF
Ka Hiahiatia
Tangi A1 PDF

  • TANGI-A1.compressed-2.pdf
  • 379 KB
Kākahu A1 PDF

  • KAKAHU-A1.compressed.pdf
  • 415 KB
Karaina A1 PDF

  • KARAINA-A1.compressed.pdf
  • 312 KB
Kōtiro A1 PDF

  • MANUHIRI-A1.compressed.pdf
  • 407 KB
Marae Tai A1 PDF

  • MARAE-TAI-A1.compressed.pdf
  • 313 KB
Tāne Tai A1 PDF

  • TANE-TAI-A1..pdf
  • 335 KB
Tangata Whenua A1 PDF

  • TANGATA-WHENUA-A1..pdf
  • 337 KB
Wāhine A1 PDF

  • WAHINE-A1..pdf
  • 295 KB
Ngā Mahi

Akoranga ā-Akomanga.

 

(He whakaaro noa – he pai tonu kia whakaakona tuatahitia tēnei i ngā ata. Ka mutu, e kore pea e tutuki i te nohoanga kotahi.

  • Tonoa ō ākonga kia kimi i tētahi wāhi i te akomanga e pai ana, e hāneanea ana ki a rātou. (Ki te hiahia takoto rātou, e pai ana.) Me kati anō ō rātou karu. Tukuna te kōnae oro o Tirotiro Kau Au kia rere. Ka whakarongo rātou ki te katoa o te waiata.
    Anei te hononga ki ētahi kōnae oro o Ngāti Raukawa e hiki ana i ētahi o ā rātou waiata (ko Tirotiro Kau Au te waiata tuaono).

http://www.raukawa.org.nz/rct/te-rourou-iti-a-haere/

  • I muri mai i te whakarongo ki te mōteatea, tukuna ēnei pātai hei whakautu mā ngā ākonga:
    He aha ngā āhuatanga, ngā whakaaro, ngā kare ā-roto rānei i pā ki a koe i a koe e whakarongo ana ki te mōteatea nei?

He mea anō i pā ki a koe i a koe e whakarongo ana?

  • Matapakia te mōteatea. Anei he whakamārama e rite ana:

He waiata tangi a Tirotiro Kau Au, he mea tito e Kararaina Anaru, o Ngāti Pareraukawa. He pōuri te āhua o te waiata tangi ki te whakarongo atu i te mea e kawe ana i ngā whakaaro pōuri, i ngā kare ā-roto pōuri. Ka rangona nuitia i ngā tangihanga, otirā, me ētahi atu kaupapa e huihui ai te tāngata ki te marae, ā, ka hoki ngā mahara ki a rātou mā kua wehe ki te pō.  

Hoahoaina tētahi pānui whakaahua
  • Tukuna anō a Tirotiro Kau Au kia rere, engari me te whakaatu anō i ngā whakaahua tautoko.
  • Meahia ngā ākonga kia mahi ki ngā rōpū tokoiti rānei. Tonoa rātou kia tuhi i ētahi rārangi e rua, ko tētahi o ngā whakaahua, ko tētahi o ngā kupu i pupū ake ai te aroha, te pōuri i a rātou.

Anei ētahi whakaahua tērā ka tuhia ki te rārangi:

–   Ko te whakaahua o te marae e tū kau ana, e tū mokemoke ana, kāore he tāngata i reira.

–   Ko te kuia e tū mokemoke ana, e tū ana ko ia anake.

–   Ko te noho mārakerake, noho hāhā o te whenua, huri katoa i te marae.

–   He kaumātua nō neherā.

–   Te pōuriuri, te mōkinokino o te āhua o te rangi me te huarere.

–   Ko te taenga atu o te ope ki te tangihanga.

–   Te whānau pani e noho ana ki te mahau.

 

Anei ētahi kupu:

–   Kei whea koutou e ngaro nei?

–   Taku aroha

–   Ka tōkia tō kiri e te anu mātao

  • Ka kōwhiria e ia rōpū tētahi o ngā whakaahua e whai ake nei, me tētahi o ngā rārangi kōrero mai i te waiata hei tīmatanga, ā, ka tuhi i tētahi kōwae kōrero e whakaahua ana i taua pikitia.

Hei tauira: Tirotiro kau au ki marae kāinga. He marae mokemoke tōku marae. E tū ana ahau i raro i te pae maunga e tatari ana i te hokinga mai o te iwi.

 

Kātahi ka mahia e rātou he pānui whakaahua (A3 te rahi) ko te kōrero kua titoa me te whakaahua kei roto.

A grid of nine scenes showing beaches, whare and groups of people.
He ara toi, he kōrero toi

He mahi anō tēnei ka kawea ā-rōpū tokoiti, e whai ana kia kūmea mai ngā whakaaro o ngā ākonga ki ngā pānui whakaahua i mahia e rātou i mua tata ake nei.

  • Whakaaturia ngā pānui whakaahua ki ngā pakitara o te akomanga – ko ia pānui whakaahua ki tōna anō ‘pae tirotiro’.
  • Ka toro haere ngā rōpū i ia pae tirotiro, ā, ka whakarongo ki tētahi whakaaturanga poto mō ia pānui whakaahua. Me āta whakarite hoki ngā rōpū kia noho tētahi ‘kaiārahi/kaikōrero’ mō ia pānui whakaahua ki ia rōpū (arā, tētahi i whai wāhi ki te mahinga o te pānui whakaahua).
  • Ka whakaputa whakaaro hoki ngā ākonga ki ia whakaaturanga, me te tāpiri anō i ō rātou ake whakaaro.
  • Ka ohia manomano te akomanga i te marae – ngā mea katoa e kīia ai te marae he marae, ka mutu, he marae e ora ana, e āta whakamahia ana, e arohaina ana e te hapū/iwi. 
Te waihanga i tētahi marae

Anei ētahi mea e tika ana kia puta ake:

–   Tupuna whare

–   Whare kai

–   Marae ātea

–   Kaumātua

–   Tāngata

–   Tamariki

–   Puna reo

–   Kura

–   He wāhi e hui tahi ai te whānau nui tonu

–   He wāhi manaaki manuhiri.

  • Wehewehea ngā ākonga kia noho takitoru, takiwhā rānei.
  • Hoatu ki ia rōpū tētahi huinga lego, poro waihanga, tētahi atu rauemi waihanga rānei e rite ana. Ko tā rātou mahi, he waihanga i tētahi marae. Me noho mai ki te marae ngā mea katoa e whakaaro ana rātou e tika ana mō roto i tētahi marae mataora. Me whiriwhiri anō e rātou he ingoa mō tō rātou marae, me te whakaatu anō he aha i pērā ai te ingoa.

Me mahi ngātahi te rōpū ki te whakamahere, ki te waihanga anō i te marae. Tērā pea ka herea te wā e wātea ana ki a rātou ki te kawe i te mahi nei.

  • Kia oti mai ngā marae nei, ka tū mai ia rōpū ki te whakaatu i tana marae ki te akomanga. Me kōrero anō:

–   Te ingoa (me te take i kōwhiria ai tērā ingoa)

–   Te ara i takahia hei waihanga i te marae

–   Ngā whare/wāhanga katoa i waihangatia, me te take i waihangatia ai.

  • Ka whakaputa whakaaro te akomanga ki ngā whakaaturanga a ō rātou hoa.
  • Whakaahuatia ki te kāmera te hua o ngā mahi. Ka tāia ēnei, kātahi ka whakaaturia ki te akomanga, ka kuhuna rānei ki ngā kōpaki mahi a ngā ākonga. 

Te Ako i Tirotiro Kau Au

Ko te mahi iāianā, ko te ako i Tirotiro Kau Au. Anei he mahi hei whakamāmā i te whakaako me te ako:

  • Tukuruatia te kōnae oro, te kōnae ataata-oro rānei o Tirotiro Kau Au hei whakarongo/mātakitaki mā ō ākonga.
  • Whāia tēnei hononga ki ētahi waiata a Ngāti Raukawa kua hopukina hei whakarongo mā te taringa (6. Tirotiro Kau Au).

Http://www.raukawa.org.nz/rct/te-rourou-iti-a-haere/

  • Pānuitia tahitia ngā kupu o Tirotiro Kau Au me ō ākonga.
Te Ako ā-Kākā
  • Ka noho tōpū te akomanga ki te ako i ngā rārangi e ono o Tirotiro Kau Au. (Kia mōhio mai koutou, hei ngā tangihanga anake waiatatia ai ngā rārangi whakamutunga e rua o te waiata nei.)
  • Tākina ngātahitia ngā rārangi o te mōteatea nei.  Kia mau pai tētahi rārangi, ka haere ki te rārangi whai i muri ake. Ka pērā tonu, ā mau rawa te katoa.
  • Kia rite tonu te hiki o te waiata, kia tino mau ai ki te whatumanawa. 
He Huatau Aromatawai
  • Ka whakaputa tahi ngā ākonga i ō rātou whakaaro, i ō rātou kare ā-roto ki te waiata tangi nei, a Tirotiro Kau Au.
  • Ka whakarongo ngā ākonga ki Tirotiro Kau Au.
  • I ngā rōpū tokoiti, ka matapaki, ka whakarite, ka whakaputa hoki ngā ākonga i tētahi pānui whakaahua, ko tētahi o ngā whakaahua o Tirotiro Kau Au te tūāpapa.
  • Ka whai haere, ka āta whai wāhi anō ngā ākonga ki te ‘ara toi’.
  • Ka whakaputa whakaaro ngā ākonga ki ngā āhuatanga e kīia au tētahi marae he marae mataora.
  • Ki ngā rōpū tokoiti, ka matapaki, ka whakarite, ka waihanga ngā ākonga i tētahi tauira o te marae me ōna whare katoa, ōna wāhi katoa e tika ana.
  • Ka whakaaturia e ngā ākonga ō rātou marae ki ērā atu o te akomanga.
  • Ka whakaputa whakaaro ngā ākonga ki ngā whakaaturanga a ētahi atu.
  • Ka ako, ka whakawai ngā ākonga i te waiata tangi nei, a Tirotiro Kau Au.

Akoranga 2

Te Whare Whakairo
A whare with mountains and clouds behind.
Te Whāinga Matua

He torotoro i te takenga mai o te whare whakairo.

Ngā Koronga Ako

E ako ana ngā ākonga:

  • I te kōrero mō Ruatepupuke me te pūtakenga mai o ngā mahi whakairo.
  • Ki te tiki atu i ngā whakaaro matua o te kōrero i ōna pūmahara.
  • Ki te mahi ngātahi ki ētahi atu ki te hanga whare ki te nūpepa me te tēpa.
  • He hononga ki te ipurangi
  • Ko te toro i tētahi marae/whare whakairo o te rohe
Ka Hiahiatia
  • He whakaahua o te whakairo, o te whare whakairo
  • He nūpepa huhua tonu (me tīmata te kohikohi i mua noa atu i te kawenga ake o te akoranga nei)
  • He tēpa ārai, he tēpa hanga pouaka, paihere taonga mō te nuku whare 
Ngā Mahi
Te Orokohanga mai o te Whakairo

Whakaritea he haere ki tētahi whare whakairo o te rohe, ā, ki reira whakaputaina ai te kōrero mō Ruatapu. (Ki te kore e taea te toro tētahi whare whakairo, me kōrero noa i te akomanga.)

 

He tama tā Ruatepupuke, ko Te Manuhauturuki te ingoa. I kahakina te tamaiti nei e Tangaroa ki te hōhonutanga o te moana uriuri, ā, i reira ka whakatūria hei tekoteko mō tōna whare. Ka pukutohe a Ruatepupuke kia whakahokia mai tana tama ki te ao mārama. Ā, i te whakahokinga mai i a Te Manuhauturuki, i kawea mai anō hoki e Ruatepupuke te toi whakairo ki tōna iwi.

 

Anei he hononga ki te kōrero o Ruatepupuke me tana haere ki te tiki i tana tama i te rire o te moana. Ko Mohi Ruatapu rāua ko Hēnare Pōtae ngā kaitaki. (Kei raro ake anō hoki te kōrero nei.)

 

Ki te reo Māori: 

http://www.teara.govt.nz/mi/tangaroa/page-4

Ki te reo Pākehā:

http://www.TeAra.govt.nz/en/tangaroa-the-sea/page-4

  • Āta tirohia ngā whakairo katoa o taua whare. Tērā pea ka wātea mai tētahi o te hau kāinga ki te whakamārama i ētahi o ngā whakairo ki te akomanga. Mehemea rānei ka tū tēnei akoranga ki te akomanga, whakaaturia ngā whakaahua me ngā tauira o ngā whakairo ki ngā ākonga.
  • Matapakia te takenga mai o te whakairo me te whare whakairo, kia kite ai koe e pēhea rawa ana te mōhio o ō ākonga ki ēnei mea. 
  • Tākina te kōrero o Ruatepupuke me te orokohanga ake o ngā mahi whakairo.
  • Whakahaeretia he patapatai tene kia kitea ai he aha ngā mea o te pūrākau kua maumahara ō ākonga. Whakamahia ngā pātai pēnei: Ko wai? Nā wai? Nō nahea? I hea? He aha? I pēhea? He pēhea?  
a Ruatepupuke

Nā Mohi Ruatapu rāua ko Hēnare Pōtae o Ngāti Porou tēnei kōrero:

 

Ko ngā kōrero tēnei o Rua-te-pupuke nāna te whakairo i kite, te take i kitea ai he haerenga nō tana tamaiti, nō Te Manuhauturuki ki te whakatetere waka. Ka hopukia mai e Tangaroa taua tamaiti, ka kawea ki tōna kāinga ka meatia hei tekoteko nō runga i tōna whare. Nō te ngaromanga ka haere tōna matua ki te rapu…rokohanga atu e ia e noho ana tōna tamaiti i runga i te whare ...

 

Ka tae ia ki roto ki te whare e kōrero ana ngā poupou whakairo ki a rātou anō. Ka rongo ia e kōrero ana ngā poupou, ko ngā mea o waho i noho puku. Mahi ana hoki ia i taua whare … tō noa te rā ka tae mai a Tangaroa rātou ko tōna whānau, ka moe i roto i tō rātou whare. Kei te haka, kei te kū, kei te whai, kei te tākaro, tā te tini tāna mahi, whano tata ki te awatea ka moe. Kua ao te rā kei te pōuri anō te whare …

 

Kua tae a Rua-te-pupuke kei te roro o te whare e noho ana, me te toki i tōna ringa hei patu. Ka tahuna e ia te whare ki te ahi, ka rere mai ngā tāngata ki waho, a Kanae … I muri ko Maroro … I muri ko Kōkiri … Ko te nuinga o ngā tamariki a Tangaroa i patua … Ka tangohia e ia ngā poupou o waho o taua whare, nō ngā mea kāore e kōrero, nō reira i kore ai e kōrero ai te whakairi i nāia nei. [1] 

 

He hononga tēnei ki tētahi whakaahua o Ruatepupuke e whakahoki mai ana i ngā whakairo i te whare o Tangaroa.

http://www.teara.govt.nz/en/artwork/7399/ruatepupuke

Te hanga i tētahi whare
  • Wehewehea te akomanga ki ōna anō rōpū tokoiti. Tonoa rātou kia hanga whare ki te nūpepa me te tēpa noa iho. Me whare e taea ana e te rōpū te tomo atu, ka tū pai mai hei whakaruruhau mō rātou. 

Kupu tāpiri: Me tino huhua nei ngā nūpepa e tutuki ai te mahi, nō reira me tīmata te kohikohi nūpepa a te akomanga i ētahi wiki i mua i te mahi nei.

  • E taea ana te kuhu atu he wairua whakataetae ki roto i ngā mahi. Mā ngā ākonga tonu e whakawā ā rātou ake mahi me ngā mahi a ō rātou hoa. Anei ngā paearu:
    • Te Mahi Tahi – I pēhea te pai o tā rātou matapaki i te wero? I pēhea tā rātou whiriwhiri mā wai tēnā mahi, tēnā mahi? I pēhea te pai o te mahi tahi?   
    • Te hanga, te āhua o te whare ki te titiro atu – I pēhea te pai o ngā tikanga waihanga i kōwhiria?
    • Te kaha o te whare ki te whakatutuki i te kaupapa i hangaia ai – I pēhea te pai o te whare hei whakaruruhau mō te rōpū?
  • Tērā pea me whakatakoto hoki ētahi here – kei te āhua tonu o ngā pūkenga o ō ākonga:

–   Ka herea pea te rahi o ngā nūpepa me te tēpa ki ia rōpū

–   Ka herea rānei ko te roa o te wā ki te hanga i te whare.

  • Ina oti ngā whare te waihanga, ka taki noho ngā rōpū ki roto i ō rātou whare, kātahi ka haere ko te whakawānga. 
He mahi turuki
  • Mātakihia tēnei kiriata (kei te reo Pākehā, 10 meneti te roa) mō te whare whakairo o Rongowhakaata kei te Te Papa Tongarewa, i Te Whanganui-a-Tara.

http://www.teara.govt.nz/en/interactive/45729/te-hau-ki-turanga-wharenui

  • Ka matapaki tahi te akomanga i ētahi o ngā āhuatanga, o ngā take ka ara ake i te kiriata.
  • Whakaritea he taukumekume i te akomanga e pā ana ki te whakahokinga atu o Te Hau ki Turanga ki tōna iwi. 
He Huatau Aromatawai
  • Ka whakawhiti kōrero ngā ākonga mō ngā mea e mōhio kē ana rātou e pā ana ki te pūtakenga mai o te whakairo me te whare whakairo.
  • Ka whakarongo ngā ākonga ki te kōrero o Ruatepupuke me te orokohanga mai o ngā mahi whakairo.
  • Ka whakawhiti whakaaro ngā ākonga mō te hanganga o tō rātou whare.
  • Ka whakawhiti kōrero tahi ngā ākonga (ka kōrero, ka whakarongo hoki) i a rātou e whakarite ana, e hanga ana i tō rātou whare.
  • Ka whakapuaki ngā ākonga i ō rātou whakaaro, i ō rātou kare ā-roto ki te huarahi waihanga i whāia me ngā hua i puta i te mahi waihanga whare.  
  • Ka whakawā ngā ākonga i a rātou anō mō te wāhi ki te pai o ā rātou mahi hanga whare, i runga anō i ēnei paearu:

Te Mahi Ngātahi
I pēhea te pai o te matapaki i te mahi kei mua i tō rātou aroaro? I pēhea te pai o te whiriwhiri mā wai tēnā mahi, tēnā mahi? I pēhea te pai o te kawe tahi i ngā mahi? 

 

Te Hanga o te Whare
I pēhea te pai o ngā tikanga waihanga i whāia?

 

Te Whaihua o te Whare
He pēhea te pai o te whare ka tū mai hei whakaruruhau mō te rōpū?

Akoranga 3

Whakataukī
A stylised whare with carvings.
Te Whāinga Matua

He torotoro i te orokohanga ake o tēnei mea, te whare whakairo.

Ngā Koronga Ako

E ako ana ngā ākonga:

  • I ētahi whakataukī e rua mō Ruatepupuke.
  • Ki te tuhi paki mō tētahi tupuna, tētahi atua rānei e noho hira ana ki a ia.
  • Ki te whakaputa ā-waha i tana paki ki ōna hoa.
  • Ki te waihanga i tētahi mahi toi e waitohu ana i tētahi tupuna, i tētahi atua rānei.
Ka Hiahiatia
  • he pene, he penerākau
  • he pepa A4
  • he rorohiko, he paparorohiko, he pūreretā
  • he tauira A3 o WHAKAIRO 1-A3.PDF and WHAKAIRO 2-A3.PDF (he tauira whakairo)
  • he moheni
  • he kutikuti
  • he kāpia
  • he penehinu
  • he waitae (he kōkōwai te tae) 
Whakairo 1 A3 PDF

  • WHAKAIRO-1-A3.pdf
  • 2.4 MB
Whakairo 2 A3 PDF

  • WHAKAIRO-2-A3.pdf
  • 9.5 MB
Ngā Mahi

Ko ngā mahi whakairo. Ko ngā mahi a Rua.

 

Ngā kura huna a Ruatepupuke.

 

Koinei ētahi whakataukī mō Ruatepupuke e mōhio whānuitia ana. Ko te tuatahi, e tohu ana nā Rua, ko te taenga mai o ngā mahi whakairo ki te ao. Ko te tuarua, e tohu ana i te nui o te kōrero, o te mātauranga kei ngā whakairo e mau ana, e huna ana.

 

Ahakoa e whakahuatia ana ko Ruatepupuke, ā, e hāngai pū ana ki ngā mahi whakairo, ka tīkina anō ēnei whakataukī hei whakamihi i te ātaahua o ētahi atu momo mahi toi, me te tohungatanga o te ringatoi.

 

Whakatāirihia ēnei whakataukī hei tāhuhu mō ngā kōrero whānui e pā ana ki te mahi toi, hei whakatītina anō i ngā ākonga ki te hanga i ā rātou ake mahi toi. 

 

Ngā kura huna

Ngā kura huna a Ruatepupuke.

 

E kōrero ana te whakataukī nei mō ngā mātauranga, ngā mōhiotanga, ngā pūkenga kei tua o te mata o te whakairo e mau ana, e pupuri ana. He tohunga anake ka whakairo i ō tātou whare whakairo. Ka waiho māna e āta whaowhao atu ngā tino kōrero o te iwi ki roto ki te rākau.

 

I te whare whakairo, arā ngā tino tūpuna kua whakairohia atu ki ngā poupou e tūtū mai ana, huri i te whare. Kei reira ētahi tino kōrero o te hapū, o te iwi, kei ngā pakitara tonu o te whare, kia noho tata mai ai rātou i roto i ngā mahara o te hunga ora.

  • Tukuna te whakataukī ki te akomanga.
  • Whakaaturia ki ngā ākonga tētahi whakaahua o tētahi poupou, he mea whakairo, mai i tētahi o ngā whare whakairo o te rohe (o tētahi atu wāhi rānei). Tākina ngā kōrero mō te tupuna e whakaahuatia ana i te poupou. Kōrerotia ngā whaowhaonga, ngā tauira, ngā whakanikoniko o te whakairo e kawe ana i aua kōrero mō taua tupuna. 
    Kupu tāpiri: He rauemi pai ngā pukapuka ka whakaputaina hei whakanui i te whakatuwheratanga o ētahi wharenui.  
  • Tonoa ngā ākonga kia tuhi kōrero paki mō tētahi o ō rātou tūpuna, mō tētahi atua rānei e mōhio ana rātou, e pai ana ki a rātou. Anei ngā mea hei whakaahua mā rātou:

–   Ko wai tōna ingoa?

–   I hea ia e noho ana?

–   He aha tāna/āna mahi?

–   He aha i noho hira ai tēnei tupuna/atua ki a koe?

  • Ina whakaaro ngā ākonga kua pai ā rātou tuhituhi, ka tāia ki te pepa A4, ka mahia anō he tāparenga whakapaipai mō waho o te tuhinga. (Ka whakaaturia hoki ngā kōrero nei ki te taha o tētahi mahi toi taihoa ka mahia.)
  • Ka kōrero ā-waha atu ngā ākonga i ā rātou paki ki te akomanga. 
Ngā mahi a Rua

Ko ngā mahi whakairo. Ko ngā mahi a Rua.

 

E kī ana te whakataukī nei ko Ruatepupuke te tangata nāna i tae mai ai te mahi whakairo ki te ao tangata.

  • Ka ‘whakairotia’ e te ākonga te āhua o tētahi tupuna, atua rānei, hei whakaatu ki te taha o te kōrero paki kātahi tonu ka oti i a ia.
  • Whakaratoa ngā moheni me ngā kutikuti ki ngā ākonga. Ko ngā mea kei ā rātou kōrero paki, koirā ngā mea hei tapahi mai mā rātou i aua moheni – he rākau pea, he manu, ko te moana, he tāngata e kawe ana i ētahi mahi … he mea e āta whai hononga ana ki aua kōrero.
  • Hoatu he tauira o te WHAKAIRO 1-A3.PDF or WHAKAIRO 2-A3.PDF ki ia ākonga – (ko te tauira o te poupou whakairo kei te pepa A3).
  • Ka whakarākaitia e ngā ākonga ki te penehinu me te waitae – ko ngā penehinu hei whakairo atu i ngā tauira ki te poupou, ko te waitae kōkōwai hei whakakapi i ngā wāhi e wātea ana.
  • Kātahi ka whakapiria atu ki te kāpia ngā mea i tapahia mai i ngā moheni, e oti mai ai he mahi toipiripiri. Akiakingia rātou kia whakakapi i ngā wāhi wātea ki ngā mea i tapahia mai i ngā moheni, kia kore ai e kitea te mā o te pepa o raro iho. Kāore hoki he raruraru ki te īnakinaki ngā pepa ka tāpirihia atu. (Me kūkara pea te kupu ‘COLLAGE’, ka whakaatu ai i etahi o ngā whakaahua ka puta ake ki te akomanga.)  
  • Kia oti mai ā rātou ‘whakairo paki’, ka kōrero tēnā me tēnā ki tētahi rōpū, ki te akomanga rānei mō tāna i mahi ai.
  • Ka whāia e ngā ākonga te Ara Whakatipu Māramatanga ki te Toi hei kimi, hei whakaputa māramatanga ki ā rātou mahi toi. Anei ētahi pātai e rite ana:

–   He aha te mea pai katoa ki a koe o te mahi toi a Hana?

–   He aha te mea pai katoa ki a koe o roto i tāu mahi toi?

–   He pēhea te tautoko a ngā tae i te kōrero paki?

–   He aha te wāhi ki ngā tauira? / He wāhi nui kei ngā tauira?

–   He aha ngā mea pai ki a koe o ēnei tukanga toi – te whakamahi i te penehinu me te waitae; te toipiripiri? 

He Huatau Aromatawai
  • Ka pānui kōrero ngā ākonga, ka whakarongo rānei ki ngā kōrero, mō tētahi tūpuna rongonui, tupuna mahi nui rānei, mō tētahi atua rānei.
  • Ka whakaatu, ka whakaputa whakaaro ngā ākonga ki ā rātou ake mahi toi, ki ā ētahi atu anō hoki o te akomanga.
  • E āhei ana te ākonga te pānui ā-waha i tana paki ki tētahi hunga whakarongo.
  • E āhei ana te ākonga te whakaputa whakaaro wairua pai ki ōna hoa, mā te whai i te Ara Whakatipu Māramatanga ki te Toi. 

Akoranga 4

Ngā Ika a Tangaroa
A stylised carved whare with flames coming out of it, underwater, with fish swimming around it.
Te Whāinga Matua

He ako i te kōrero mō Te Āhua o ngā Ika.

Ngā Koronga Ako

E ako ana te ākonga:

  • I te kōrero mō Te Āhua o ngā Ika me ngā whakamārama mō te āhua o ētahi ika.
  • Ki te whakaaro pohewa ki te tito paki mō te āhua o tētahi ika ka kōwhiria e ia.
  • Ki te kōrero i runga i te ngākau māia me te whakapuaki i ōna whakaaro.
  • Te ipurangi, tētahi papamā pāhekoheko
  • Te kōrero, TE ĀHUA O NGĀ IKA-A4.PDF
  • He whakaahua o ēnei momo ika: WHAI, MANGŌPARE, KŌKIRI, TĀMURE, WHEKE, HAKU, MARORO, KANAE
  • He huinga kāri – NGĀ KĀRI-A4.PDF
Ka Hiahiatia
Te Āhua o Ngā Ika A4 PDF

  • TE-AHUA-O-NGA-IKA-A4.pdf
  • 286 KB
Ngā Kāri A4 PDF

  • NGA-KARI-A4.compressed-4.pdf
  • 87 KB
Ngā Mahi
Te Āhua o ngā Ika

E ai ki te kōrero o Ruatepupuke, i te wā ka wera te whare i te ahi, ka mahi ngā ika ki te puta i te whare. Engari i waho a Rua e tatari ana, i te whatitoka, ā, ka pākia ngā uri nei o Tangaroa ki tana toki i a rātou e puta ana.

  • Ka pākia te ihu o whai, nō reira mai tōnu ihu parehe.
  • Inā kē te kaha o tana patu i a wheke, ka whati tana tuarā.
  • He waimarie noa a kōkiri i oraiti ia i te ahi, ā, kei tōna tinana tonu ngā tohu o tōna weranga i te ahi.
  • Ko tāmure i whai i a kōkiri, ā, i pērā anō ia me kōkiri, i kaha wera i te ahi, koia i whero ai ōna unahi.
  • He ika anō i pākia e Rua a waenganui tonu o ōna karu. Koia tēnei, ko te mangōpare.
  • Ko tana tao i titia atu ki tētahi atu ika, riro ana koia te haku.
  • E rua noa ngā ika kāore i whara, ko te kanae me te maroro. I tūrere atu a kanae ki ngā wai kōtaitai. Ā, ko maroro, i tere tana rere ki te moana uriuri. 
Ika Ika
  • Tākina te kōrero mō Te Āhua o ngā Ika. (Whakamahia TE ĀHUA O NGĀ IKA-A4.PDF)
  • Ka ohia manomanotia e te akomanga ngā momo ika katoa e mōhio ana rātou.
  • Whakaaturia he whakaahua o ngā ika i puta mai i te whare o Tangaroa – te mangōpare, te haku, te whai, te maroro, te wheke, te tāmure, te kōkiri, te kanae. (Kūkarahia ngā whakaahua o ēnei kupu e whai ake nei hei kapo whakaahua o tēnā, o tēnā ika: STINGRAY, HAMMERHEAD SHARK, LEATHERJACKET, SNAPPER, OCTOPUS, SWORDFISH, FLYING FISH, MULLET.)
  • Hei whakamārama atu:

Kōrero pūrākau ai ō tātou tūpuna hei whakamārama i ētahi mea kei te ao tūroa – hei whakamāori i te tikanga o te ao i noho rā rātou. Ko te pūrākau mō Te Āhua o ngā Ika kei te whakamārama i te take i noho ai ki a tāmure tōna āhua, ki a wheke tōna āhua, ki a mangōpare tōna āhua.

  • Ka mahi takirua ngā ākonga. Ka kōwhiria e te tokorua he ika mai i te rārangi, ka rapu whakaahua ōna i te Ipurangi. Ka mahi tahi rāua ki te hanga kōrero poto – kia rima pea ngā rerenga kōrero – e whakamārama ana i te pūtakenga mai o te āhua o te ika. Kei wareware, ko te whakaaro auaha, ko te pohewa te kaupapa o te mahi nei.   
  • Mahia ētahi huinga kāri, ko ngā whakaahua o ngā ika nei ki runga (whakamahia NGĀ KĀRI-A4.PDF). Tākarohia ngā kēmu kāri pai hei whakaū i ngā ingoa o ngā ika nei me ō rātou āhua ki ngā hinengaro o ngā ākonga (hei tauira, ko te Maumahara/Memory, ko te Papaki/Snap, ko te Hī Ika/ Go Fish).
He kēmu kāri 

Maumahara (he tauira hou o te kēmu)
He kēmi kāri, ko ngā whakaahua o ngā ika mai i te pūrākau kei runga. Ina hurihia e tētahi ākonga he kāri, me tika tana whakaingoa i te ika kei runga, hei reira rawa ka whakaaetia tana huri i tētahi kāri tuarua ki te kimi i te hoa o te kāri tuatahi. Ko te ākonga he nui ake āna takirua i te mutunga o te kēmu, ko ia te toa.  

Wheke, Mangōpare, Maroro

Tākarohia te kēmu ‘Pepa, Kutikuti, Kōhatu’, engari ko ngā ingoa me ngā āhua o ētahi ika e toru mai i te pūrākau hei ingoa mō te kēmu. Hei tauira, ko te wheke, te mangōpare me te maroro.

  • Whiriwhiria ētahi mahi/rotarota ngahau mō ia ika. Hei tauira, mō te mangōpare, tērā pea ko ngā ringameke e rua ki tētahi taha, ki tētahi taha o te māhunga.
  • Whāia te manawataki o ‘Pepa, Kutikuti, Kohatu’ – kia papaki anō pea ngā ākonga i ō rātou waewae i te wā e tākina ana ngā ingoa “Wheke Mangōpare Maroro”.
  • Mā tētahi kaitākaro e karanga ngā ingoa o ngā ika. Ka kīia ko ia te Kaitaki. Kei te whakahuatanga o te wāhanga kupu whakamutunga o te Maroro – arā, te ‘ro’ – ka kōwhiri ngā kaitākaro e rua i tētahi rotarota hei whakaputa mā rāua – ko te mea rānei kua whakaritea mō te wheke, mō te mangōpare, mō te maroro rānei.
  • Ki te ōrite tā te kaitākaro tuarua mahi ki tā te Kaitaki, ka hinga ko te kaitākaro tuarua. Kia hohoko tā rātou tū hei Kaitaki.
  • Ko te kaitākaro tuatahi ka tae ki te rima ana whiwhinga, ko ia te toa.
He Huatau Aromatawai
  • Ka whakarongo ngā ākonga ki te kōrero mō Te Āhua o ngā Ika.
  • Ka tāpiri ingoa ika ki te rārangi o ngā ika e hangaia ana e te akomanga.
  • Ka tākaro ngā ākonga i ngā kēmu kāri, ka tika anō te kōrero tahi ki ngā hoa tākaro.
  • Ka pai te mahi ngātahi a ngā ākonga ki te tito pūrākau poto mō te āhua o tētahi ika ka kōwhiria e rāua.
  • Ka whakaaturia tā rāua paki ki ngā hoa. 

Akoranga 5

Te Manu Kōrero
A whare with people in front of it and clouds in the sky.
Te Whāinga Matua

He torotoro i ētahi tauparapara māmā, me te wāhi ki te tauparapara i roto i te whaikōrero.

Ngā Koronga Ako

E ako ana te ākonga:

  • I ētahi tauparapara māmā. 
Ka Hiahiatia
  • Ētahi kōnae oro o ētahi tauparapara
  • He pūrere hopu oro, hopu reo
  • He kāmera, he pūmanawa rorohiko whakatika, whakapaipai whakaahua
  • He rorohiko tū, he rorohiko kawekawe rānei
Ngā Mahi
Tauparapara

He momo karakia te tauparapara. Ka tātakuhia i te tīmatanga o te whaikōrero, o te mihi rānei. Ko ētahi kaikōrero, ka tīmata tā rātou tauparapara i te wā e noho tonu ana rātou, hei whakakaha anō i a rātou i mua i te tūnga ake ki te kōrero, hei whakamōhio anō ko wai kua nanao atu i te rākau kōrero.

 

Anei he tauira o ētahi tauparapara e mōhio nuitia ana. Ka tīpakohia e te ākonga tētahi o ngā tauparapara nei hei ako māna. Ka pai hoki hei tāpiri ki tana mihi.

 

Ko te ako ā-kākā hei ara e mau ai. Ka taea rānei te tuatahi me te tuarua te ako hei waiata.

 

Piki mai, kake mai 
Homai te waiora ki au 
E tū te hua ana koa 
Te moe a te kuia nei i te pō
Nā Wairaka i raru ai 
E papaki tū ana te tai ki Te Rēinga 
Ka ao, ka ao, ka awatea. 

Hūtia te rito o te haraeke
Kei hea te kōmako e kō?
Ki te uia koe, he aha te mea nui?
Māku e kī atu
He tangata, he tangata, he tangata!

Korihi te manu
Tākiri mai te ata
Ka ao, ka ao, ka awatea
tihei mauri ora!

 

 

Tēnei au, tēnei au te hōkai nei i taku tapuwae
Ko te hōkai-nuku, ko te hōkai-rangi
Ko te hōkai a tō tipuna a Tāne-nui-a-rangi
I pikitia ai ki te rangi tūhāhā
Ki Tihi o Manono
I riro iho ai ngā kete o te wānanga
ko te kete tūāuri
ko te kete tūātea
ko te kete aronui
Ka tiritiria, ka poupoua
Ki a Papatūānuku
Ka puta te ira tangata
Ki te whai ao, ki te Ao-mārama

Tihei mauri ora! 

Kia kawea e ō ākonga tētahi o ēnei mahi e whai ake nei.

Te manu kōrero I
  • Whakamāramatia atu ki ō ākonga: 
    He maha ngā tauparapara ka tiki atu i te tangi a te manu, me tā te manu whakamōhio i ana hoa ki ngā rongo o te wā. Waihoki ko te tauparapara, he whakamōhio i ērā atu kaikōrero me te whakaminenga, taihoa ka tū te kaitaki i te tauparapara ki te kōrero.
  • Whakarongo ki ngā tauparapara. Uia atu ngā ākonga he aha ngā manu i rongo rā rātou e whakahuatia ake ana i ngā tauparapara.
  • He tino rauemi a NZ Birds online. Kei te reo Pākehā, engari e pā katoa ana ki ngā manu o Aotearoa. He hononga anō ōna ki ētahi atu wāhi, pukapuka, kōnae oro anō hoki o ngā tangi a ngā manu.

http://www.nzbirdsonline.org.nz/

  • Ka kōwhiria e ngā ākonga tētahi manu hei arotahinga mō tētahi mahi rangahau poto. Anei ngā momo kōrero hei kimi mā rātou: 
    • Te kāinga noho o te manu
    • Āna kai
    • Tētahi tino āhuatanga ōna e mōhiotia ai ia
    • Āna whanonga, āna mahi ka auau te mahia
    • Ōna hoariri, ngā mea kei te whakararu i tana noho ora
    • Tāna tangi
  • Ka whakaaturia ngā kitenga ki te Powerpoint, ki te iMovie rānei, me ōna anō whakaahua, whakaahua nekeneke, oro/kōrero, tae atu ki te tangi a te manu, ina taea.
  • Ka tīpakohia e te ākonga he tauparapara. Māna anō ia e hopu e tātaku ana i tana tauparapara.  Ki te pīrangi ia, e pai ana te huri hei waiata, ka hopu ai i tērā.
  • Ka rapu whakaahua te ākonga hei tautoko i tana tauparapara, ka hanga iMovie poto, ka whakamahi rānei i te Powerpoint hei hanga whakaaturanga, ko te tauparapara, ko te waiata rānei o te tauparapara hei oro matua mō te whakaaturanga. Ka taea anō hoki te rāwekeweke te kōnae oro, me te tāpiri atu i te tangi a te manu tūturu, te puoro rānei, hei oro taunaki.
  • Whakaritea he taiopenga kiriata mā te akomanga. Mā ia ‘kaihanga kiriata’ e whakataki tana iMovie, tana whakaaturanga Powerpoint rānei. Ka whakaputa whakaaro ngā ākonga mō ngā mahi a ana hoa. 
Te manu kōrero II 
He Huatau Aromatawai
  • E āhei ana te ākonga te tātaku i tētahi tauparapara (te waiata rānei i te tauparapara).
  • Ka hangaia he kōnae oro mō tētahi iMovie, tētahi whakaaturanga Powerpoint rānei – ka utaina atu te reo tangata, te puoro, te reo o te manu, te aha atu anō hoki ki runga.
  • Ka whakarongo, ka mātakitaki, ka urupare hoki te ākonga ki ngā whakaaturanga a ētahi atu ākonga. 

Akoranga 6

Haka Pōwhiri
A stylised carved figure.
Te Whāinga Matua

He torotoro i te haka pōwhiri me te tikanga o te ‘ihi’ me te ‘wehi’.

Ngā Koronga Ako

E ako ana te ākonga:

  • Ki te wāhi ki te haka pōwhiri.
  • Ki te kawe ake i ētahi haka pōwhiri i rua.
  • Ki te waihanga ‘taiaha’ hei hāpai ake i roto i te haka pōwhiri.
  • Ki te tito ruri mō te ‘ihi’ me te ‘wehi, ko te pū tuatahi kei ia rārangi e tātaki ana i ngā kupu nei (te ‘ihi’ me te ‘wehi’, ‘te ihi’ me ‘te wehi’ rānei).
  • Ki te mahi tahi ki te hanga kiriata o tō rātou rōpū e haka ana i te haka pōwhiri.
  • Ki te whakatū ‘taiopenga kiriata’. 
Ka Hiahiatia
  • Ētahi kōrari
  • He hurumanu
  • He tēpa
  • He pene tātohu
  • He kāpia, he tuaina
  • He taputapu, he pūmanawa hei hopu, hei whakapaipai kiriata
  • He whāriki whero (tētahi atu momo whāriki papai rānei) 
Ngā Mahi
Tōia Mai

Ko tā te haka pōwhiri, he whakarite i te ope kua tatū mai ki te waka kua ū. Ko tā ngā reo o te haka pōwhiri, he tō mai i te manuhiri ki runga ki te marae, me te mea nei he waka e tōia mai ana kia noho pai ki uta. 

Tōia Mai

Ā, tōia mai,

Te waka!

Ki te urunga,

Te waka!

Ki te moenga,

Te waka!

Ki te takotoranga

I takoto ai,

Te waka! Hi!

Utaina

Utaina. Hi!

Utaina Hi!

Utaina mai ngā iwi o te motu

Ki runga ____________ e tau nei

Hiki-nuku e! Hiki-rangi e!

Hiki-rangi e! Hiki –nuku e ! (I a hā hā!)

 

Ka hikitia tana iwi

Ka hāpainga tana waka

Auē auē auē hā

Auē auē auē hā hī!

  • Ka noho tōpū te akomanga, ka noho rānei ki ngā rōpū iti ki te matapaki mō āhea hakaina ai ēnei haka. Matapakia ngā tūranga o te tangata whenua me te manuhiri i te pōwhiri. Tuhia ngā mea e mōhio kē ana ngā ākonga. 
  • Ka 15 meneti ngā ākonga e kimi ana i ētahi kōrero e tauhou ana ki a rātou e pā ana ki te haka pōwhiri – kia 3 ki te 5 ngā mea nei – hei whakaatu ki te akomanga. Ka whakamahia pea ko Te Ara, ka kōrero rānei ki tētahi atu pouako, ki te tumuaki rānei, ka kimihia rānei he kiriata o te haka pōwhiri i te Youtube, ka aha kē rānei hei kimi i ēnei kōrero hou.
Te Ako ā-kākā

Ka ākona ēnei haka pōwhiri, a Toia Mai me Utaina, ka mārama hoki ki ngā kupu me te tikanga o ngā haka pōwhiri nei.

Taiahaha!
  • Ka mahia he taiaha hei hāpai i te wā e kawea ana te haka pōwhiri.
  • Tapahia he kōrari (ko te roa, kia pēnei i te roa mai i te papa ki tō ihu).
  • I te 10 henemita mai i tētahi pito, tākaia atu he tēpa, huri katoa i te kakau o te kōrari. 
  • Whakamahia he māripi koi hei tārai, hei ripiripi i taua 10 henemita whakamutunga o te kōrari kia rite ki te arero o te taiaha te hanga.
  • Whakapiria tahitia he hurumanu ki tētahi wāhanga tēpa e 30 henemita te roa. Whakamaua atu tēnei ki te kakau, ki te wāhi i tohua ai te 10 henemita mai i te pito. 
Te ihi me te wehi
  • Ka noho tōpū te akomanga ki te whakawhiti whakaaro mō te ihi me te wehi.

–   He aha tēnei mea, te ihi?

–   He aha tēnei mea, te wehi?

  • Tukuna he tauira hei whakaaro ake mā ngā ākonga. Pātai atu ki a rātou:

He aha tētahi/ētahi kaupapa kua rongo rā koe i te ihi?

He aha tētahi/ētahi kaupapa kua rongo koe i te wehi?

  • Ka mahi takirua, ā-rōpū iti rānei ngā ākonga, ka whakawhiti i ō rātou whakaaro, wheako ki te ihi me te wehi. Ka tuhia e ia ākonga tētahi o ana wheako ki te ihi, ki te wehi rānei, ki te pepa Post-it. Ka whakapiria katoatia ēnei ki tētahi whakaaturanga a te akomanga, ko ‘te ihi me te wehi’ te kaupapa.
  • Ka mahi takirua ngā ākonga ki te rangahau i ngā kiriata kei te ipurangi o ngā haka pōwhiri.
  • Kia āhua maha tonu ngā mea e mātakihia, kia kitea rawatia tētahi e rere ai te ihi, te wehi, te wana.
  • Ka tohua e rāua te kiriata e tino wana ana ki a rāua, ka whakaataria hoki ki ērā atu o te akomanga. Me whakamārama anō he aha i wana ai. Anei hei pātai hei arataki i ngā ākonga:

–   Ko wai mā ngā tāngata kei te kiriata?

–   Kei hea rātou?

–   Nō nahea i tū ai?

–   He aha te kaupapa?

–   He aha koe i mōhio ai e rere ana tō rātou ihi?

–   Ana, he aha i rere ai ko te wehi i roto i a koe, i a koe ka kite, ka rongo i tā rātou mahi? 

Te Ruri ‘Acrostic’
  • Whakatauiratia atu ki ngā ākonga te hanga o tēnei mea te ruri ‘acrostic’. He momo ruri tēnei, ina tātakihia ngā pū tuatahi o ia rārangi, ka puta ake he kupu e hāngai ana ki te kaupapa o te ruri. Ko “Te ihi, Te wehi” hei kaupapa mō tēnei tū ruri i konei. Anei he tauira: 

Taku ihi
Epupū ake ana

 

Iroto i ahau

Hewana

Inā ka ora!

 

Taku wehi

Erongo kau ana

 

Whakamaua

Ēnei āhuatanga

He mīharo

Ia hā hā!

  • Me mea atu ki ngā ākonga kia:

–   Ohia manomano rātou i ngā kupu me ngā rerenga e whakaahua ana i te ihi me te wehi.

–   Kimi rātou i ngā kupu matua i te papakupu.

–   Rangahau rātou i ētahi whakataukī – tērā pea he kupu kei reira e taea ana te tiki atu mō roto i ngā ruri nei.

  • Kia oti ngā ruri nei, ka whakatūria he hui ‘Kupu ā-Waha’, e whakaputa ai tēnā me tēnā ākonga i tāna i tito ai. Pōwhiria he tāngata o waho o te akomanga kia haere mai - he akomanga anō pea, he kaimahi nō te kura, ko ētahi rānei o ngā whānau.
He Taiopenga Kiriata mō te Haka Pōwhiri
  • Tonoa ngā ākonga kia kūkara, kia mātakitaki i ētahi kiriata o te haka pōwhiri kei te ipurangi. Me mātaki ētahi o ēnei wā, me ētahi anō o ngā rā o mua, hei tauira, ko Te Hokowhitu a Tū e hoki mai ana i te Pakanga Tuarua o te Ao. 
  • Wehewehea ngā ākonga ki ōna anō rōpū ‘waihanga kiriata’. Ko tā rātou mahi, he hanga kiriata mō te haka pōwhiri. Me noho mai anō ki te kiriata tētahi haka pōwhiri. Me whakarite e rātou ngā tūranga mahi, ā, ko wai mā ki tēnā, ki tēnā tūranga:

–   Kaitohu

–   Kaitaki / Kaikōrero

–   Te rōpū ka haka

–   Te ringa kāmera

Me whakatau anō rātou:

–   Ka hangaia rānei he atamira me ōna whakapaipai e rite ana, ka hopukina rānei te haka ki tētahi wāhi tūturu

–   Āe rānei ka whakamahia he whakapaipai, ka mau kākahu rānei e tika ana mō te haka pōwhiri.

  • Ka mahi tahi ngā ākonga ki te tāpiri i te ingoa me te rārangi whakamihi ki te kiriata. 
    Hei mahi turuki, me tāpiri pea he puoro, he kaitaki e whakamārama haere ana i te kaupapa, he wāhanga rānei o ētahi atu kiriata/ataata o nāianei, o neherā rānei hei kīnaki, tae atu pea ki ētahi kōrero ka tāia atu ki te kiriata hei pānui mā te hunga mātakitaki. Me whiriwhiri anō pea he ingoa mō tā rātou kamupene waihanga kiriata, me tētahi waitohu mōna.   
  • Ka whakaaturia ngā kiriata poto a ngā ākonga ki tētahi ‘Taiopenga Kiriata mō te Haka Pōwhiri’.
  • Pōwhiritia he tāngata kia haere mai ki te mātakitaki – ko ētahi atu akomanga pea, ko ngā mātua rānei.
  • Whakaritea he kaupapa ‘Whāriki Whero’, e mau kākahu papai ai te hunga ka whai wāhi atu.
  • Whakaritea mai ētahi kaiwhakawā. Ko tā rātou, he tuku taonga ki ngā toa, mō ētahi āhuatanga pēnei i ēnei e whai ake nei:

Ngā mahi oro pai katoa, te kaitohu pai katoa, ngā kākahu pai katoa, te kaiwhakaari pai katoa, te kaitaki pai katoa, te tino kiriata e ai ki te marea.

 

Ko te mea nui, kia whiwhi taonga/tohutoa te katoa o ngā kamupene waihanga kiriata! 

He Huatau Aromatawai
  • Ka ākona, ka hakaina mai e te ākonga he haka pōwhiri.
  • Ka titoa e te ākonga he ruri, ko ngā pū tuatahi o ia rārangi kei te tātaki mai i te kaupapa tonu o te ruri. Ka tū anō ia ākonga ki te whakapuaki i tana ruri ki te hui hāpai i te ‘Kupu ā-Waha’.
  • Ka whai wāhi ngā ākonga ki ngā mahi whakariterite, waihanga i te kiriata mō te haka pōwhiri.
  • Ka whakatūria e ngā ākonga he ‘Taiopenga Kiriata Haka Pōwhiri’. 

[1] Te Ahukaramū Charles Royal. 'Tangaroa – the sea - Ruatepupuke and the origin of carving', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, updated 22-Sep-12

URL:http://www.TeAra.govt.nz/en/tangaroa-the-sea/page-4